1403/02/24
تناقض بزرگ تولید و خام‌فروشی متانول با رانت خوراک ارزان
یکی از معایب عمده خام فروشی متانول، عدم بهره‌وری و ارزش افزوده است. با خام‌فروشی متانول، فقط ارزش متانول به دست می‌آید، در حالی که با تولید محصولات پایین‌دستی، ارزش افزوده بیشتری به دست می‌آید. همچنین، خام‌فروشی متانول باعث از دست رفتن فرصت‌های موازی برای گاز خام خوراک متانولی‌ها خواهد شد. به طور مثال مرکز پژوهش‌های مجلس در زمستان سال گذشته و وجود درخواست بالا برای گاز ایران در برهه زمستان سال گذشته توسط ترکیه، پیشنهاد داده بود که پتروشیمی‌های متانولی در سه ماه سرد سال به اورهال و تعمیرات اساسی سالیانه بپردازند و گاز معادل به شکل خام صادر شود که از این محل علاوه بر پرداخت سود و همچنین دستمزد کارگران متانولی، بیش از ۱.۳ میلیارد دلار نیز سودآوری بیشتر نصیب کشور شود، اما متاسفانه سال گذشته از این فرصت مهم در تامین گاز اروپا غفلت شد و به خام‌فروشی متانول ادامه دادیم.
از طرف دیگر با توجه به منافع کشور، خام‌فروشی گاز طبیعی نسبت به خام‌فروشی متانول بسیار ارزش افزوده‌ای بالاتری خواهد داشت. باید برای مصرف گاز، بیشترین بهره‌وری و بازدهی را در نظر گرفت، مسئله خوراک پتروشیمی‌ها موضوع تازه‌ای نیست و همیشه این موضوع مطرح بوده است؛ اقتصاد سیاسی بسیار بزرگ بر مسئله پتروشیمی‌های متانولی سایه انداخته است و متاسفانه از مسیر اصلی خود یعنی اقتصادی بودن یک تولید منحرف شده است. در حال حاضر از نظر بحث‌های اقتصادی و بازدهی تولید، قطعا تولید و صادرات خام متانول ضررده است.
باید مصرف گاز کشور به سمتی برود که بیشترین ارزآوری، بهره‌وری و بازدهی را برای کشور به ارمغان بیاورد، اما در کمال تعجب مشاهده می‌کنیم که به دلیل یک اشتباه بزرگ در گذشته، هر زمان بخواهیم مسئله گاز صنعت را اصلاح کنیم؛ با بهانه‌های واهی و غیراقتصادی، جلو این تصمیم گرفته می‌شود. در رابطه با اهمیت اصلاح نرخ خوراک و سوخت گاز صنایع بایستی گفت: یکی از محوری‌ترین بحث‌های ما در اصلاح نرخ خوراک و سوخت گاز صنایع، پرداخت یارانه انرژی برای توسعه زنجیره ارزش است. از دهه ۸۰ که ایران به توسعه پارس جنوبی پرداخت و همچنین به تولیدکننده بزرگ گاز تبدیل شد، برای توسعه زنجیره ارزش صنایع پتروشیمی خوراک مایع، تصمیم به توسعه زیرساخت‌های لازم جهت تولید محصولات در دو شاخه اصلی اوره و متانول گرفته شد.
با این وجود اوره به دلیل اهمیت غذایی و نیاز کشور به کود‌های شیمیایی به میزان مناسبی توسعه زنجیره ارزش یافت و در حال حاضر حاشیه سود ناخالص صنایع اوره محور در سامانه کدال حدود ۶۳ درصد است که علاوه بر قیمت بالای جهانی، با توسعه زنجیره ارزش نیز به این میزان سودآوری دست یافتند. متاسفانه، اما بحث متانول کاملا متفاوت است و نه تنها نیاز داخلی ندارد بلکه بیش از ۹۵ درصد آن به شکل خام صادر می‌شود. به دلیل اعطای رانت خوراک و همچنین نبود نیاز داخل برای توسعه زنجیره ارزش، متاسفانه ما به خام‌فروش متانول تبدیل شدیم. از همین رو نیز ما مخالف کامل خام‌فروشی متانول هستیم، زیرا خام‌فروشی گاز بسیار ارزش افزوده بیشتری از خام‌فروشی متانول دارد. این موضوع نیز به دلیل ماهیت زنجیره متانول است. متانول بالعکس اوره از مواد اولیه دیگری نیز تولید خواهد شد. این بدان معناست که در صورت گران شدن گاز طبیعی به مانند اتفاقی که در ۲۰۲۲ و بعد از جنگ روسیه با اوکراین افتاد، بسیاری از واحد‌های تولیدکننده متانول از گاز طبیعی تعطیل شدند یا متانول را از طریق سنتز ذغال‌سنگ به دست آوردند که حدود ۴۰ درصد از تولید متانول در دنیا به خصوص در چین از طریق ماده اولیه ذغال سنگ است و نه گاز طبیعی.
از همین رو با احتساب قیمت گاز طبیعی صادراتی ایران و رانت خوراک بالا اعطایی به پتروشیمی‌های متانولی در ایران، خام‌فروشی گاز نسبت به خام‌فروشی متانول بسیار ارزش افزوده بالاتری برای کشور دارد و به هیچ وجه عقلانی نیست که به خام‌فروشی متانول به این حجم ادامه دهیم. طبق اعلام گزارش کمیسیون اصل نود مجلس طی ۱۲ سال گذشته، پتروشیمی‌های متانول با احتساب هزینه فرصت صادرات سالیانه رقمی نزدیک به ۱۹ میلیارد دلار گاز دریافت کرده بودند که کمتر از ۷ میلیارد دلار بابت گاز تحویلی به عنوان خوراک در این ۱۲ ساله به دولت پرداخت کردند که این موضوع بیانگر ضرر و عدم‌النفع ۱۲ میلیارد دلاری کشور از محل اعطای رانت خوراک ارزان به متانولی‌های خام‌فروش به جای صادرات گاز طبیعی بوده است. کما اینکه صادرات گاز و تجارت گاز نه تنها تحریم‌پذیر نیست، بلکه به دلیل وابستگی و نیاز‌های متنوع گازی کشور‌های همسایه، از نظر نزدیکی در روابط تجاری، اقتصادی و سیاسی نیز بین ایران و کشور‌های دریافت‌کننده گاز طبیعی از ایران نیز منتج می‌شد.